«تصادف» سومین علت مرگ و میر در کشور شناخته شده است و متأسفانه در زمینه مرگ و میر و دیگر حوادث ناشی از رانندگی، ایران جزو کشورهای پر تصادف محسوب می‌شود.
تصادف هر ساله جان 22 هزار ایرانی را می‌گیرد و روزانه 3 تا 4 درصد ثروت ملی را نابود می‌کند؛ فاجعه‌ای که بسیاری از کارشناسان، بزرگی آن را همانند پیاده نظام یک جنگ تمام عیار می‌دانند و گاه از آن به «زلزلة خاموش»، تعبیر می‌کنند.
از نظر کارشناسان، پنج عاملِ: انسان (راننده)، وسیله نقلیه، جاده، آب و هوا (توفان، باران و یخ بندان) و ضعف سیستم کنترلی پلیس، در پدید آمدن تصادف‌های رانندگی مؤثرند، اما در این میان، عامل انسانی، نقش بیشتری دارد و 60 تا 70 درصد را به خود اختصاص داده است.
اگر ماشین، نقص داشته باشد یا جاده از استاندارهای لازم برخوردار نباشد، اما راننده (عامل انسانی) هوشیار بوده و مقررات را رعایت کند، میزان خسارت‌های ناشی از تصادف، بسیار کاهش می‌یابد.
راننده (عامل انسانی) باید هوشیار باشد و «فرهنگ رانندگی» را همه روزه به خود یادآوری نماید و بداند که به محض نشستن پشت فرمان در واقع به میدانِ مین وسیعی گام می‌گذارد که اگر «احتیاط» نکند، انفجارهای فراوانی در پیش رویش رخ می‌دهد و ترکش‌های آن، همه خانواده و جامعه را می‌گیرد. هیچ کس در میدان مین، بی مبالاتی نمی‌کند و احتیاط را از دست نمی‌دهد.
هشدارهای ما در این مطلب در راستای فرهنگ سازی است، که اگر به آن توجه شود، جلوی بسیاری از خسارت‌ها را می‌گیرد.
چه عواملی باعث رخ دادن تصادف می‌شود؟
جمع بندی قطعی کارشناسان این است که پنج عامل در ایجاد تصادف، مؤثر است که به آنها اشاره می‌کنیم:
عامل انسانی
منظور از عامل انسانی، راننده است و گاهی هم عابر پیاده. راننده به عنوان عامل انسانی از چند جهت مقصّر است و باعث ایجاد حادثه می‌شود:
شخصیت راننده (شخصیت‌های پرخاش‌گر، ماجراجو، مضطرب، تنوع طلب و تحریک شونده، خطرساز هستند. اما شخصیت‌های آرام و معتدل، حادثه‌ای نمی‌آفرینند).
- سرعت غیر مطمئن و سبقت غیر مجاز؛
- خستگی و خواب آلودگی؛
- مستی؛
- خطای دید (در افرادی که چشم آنها ضعیف است یا موانعی چون کو ه و درخت وجود داشته باشد)؛
- صحبت با تلفن همراه در حین رانندگی؛
- عدم رعایت فاصله ایمنی؛
- استفاده از مواد مخدر؛
- مصرف قرص‌های مسکّنِ خواب آور؛
- جوانی و هیجان زدگی و نپختگی؛
- حرکات نمایشی در حین رانندگی؛
- پیری مفرط (سنّ بالا)؛
- مهارت نداشتن در رانندگی؛
- استفاده نکردن از وسایل ایمنی (کمربند،کلاه و...)؛
- توجه نکردن به جلو؛
- عابر پیادة مجنون، مست، سالمند، بیمار، ناشنوا و مصروع در جاده.
جاده
جاده مناسب از میزان تصادفات می‌کاهد و خسارت‌ها را پایین می‌آورد. آسیب شناسی تصادف و بررسی‌های صحنه‌ای، نکته‌هایی را در خصوص کاستن از خطرات عامل جاده‌ای پیش چشم ما می‌گذارد که به آنها اشاره می‌کنیم:
- توجه به مهندسی جاده در هنگام تأسیس و عبور دادن راه‌ها در مناطق بی خطر؛
- توسعة اتوبان‌ها و بزرگ راه‌ها؛
- نصب علائم رانندگی در مکان‌های مناسب؛
- روشنایی کافی در محل‌های پر خطر؛
- ایجاد موانع برای جلوگیری از سبقت در محل‌های خطرناک؛
- خط‌کشی‌های واضح و روشن؛
- زدن برچسب‌های شب نما و پوشیدن لباس‌های رنگارنگ برای پیاده‌ها، مأموران خدماتی و دوچرخه سواران؛
- کنترل دائمی زیر ساخت جاده‌ها و راه‌ها و پرکردن چاله‌ها.
- گذاشتن نرده، گارد ریل، انواع حفاظ و علائم افقی و عمودی.
وسیله نقلیه
وسیله نقلیه نامناسب، تشدید کنندة حادثه در بروز تصادفات است؛ به نحوی که ایمن نبودن خودروها 15 تا 20 درصد در تصادفات تأثیرگذارند. برای این که در این بخش از میزان حوادث بکاهیم باید به عوامل زیر توجه جدی کرد:
- ساخت و تولید خودروهای مجهز به پیشرفته‌ترین وسایل ایمنی؛ خصوصاً کمربند و کیسۀ هوا (ایربگ) .
- نظارت و کنترل بر عملکرد تعمیرگاه‌های خودرو؛
- توجه به ساییدگی لاستیک و جلوبندی چرخ‌ها؛
- کنترل دائمی سیستم ترمز و روشنایی؛
- مجبور کردن خودرو سازان داخلی به تعبیة یک بسته ایمنی شامل کپسول آتش نشانی، چراغ خطر، و زنجیر چرخ در تولیدات خود.
- جدی گرفتن برچسب معاینة فنی.
آب و هوا
شرایط نامساعد آب و هوایی نیز یکی از عواملی است که باعث تصادف می‌شود، این عامل، معمولاً خود را دراین وضعیت‌ها نشان می‌دهد:
- باران شدید؛
- برف و یخ بندان و کولاک؛
- مِه گرفتگی؛
- توفان و گرد و غبار.
ضعف سیستم کنترلی و نظارتی پلیس
اغلب همان چهار عاملی را که گفتیم در تصادفات، دخیل می‌دانند، اما به تازگی، عامل پنجمی را نیز تحت عنوان «ضعف سیستم کنترلی پلیس» اضافه کرده‌اند؛
طبق تحقیقات پژوهشکدة حمل و نقل 65 درصد از علت‌های وقوع تصادفات جاده‌ای توسط اشتباه راننده صورت می‌گیرد که 41 درصد آن به دلیل رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی است، حال اگر کنترل‌های محسوس پلیس بر اجرای قوانین، قوی و پی‌گیرانه باشد این 41 درصد به طرز چشم‌گیری کاهش پیدا می‌کند.
کنترل پلیس را می‌توان در موارد توسعة سیستم‌های نامحسوس؛ اصلاح قوانین بازدارنده (مثل جریمه و...)؛ نصبِ دوربینِ هوشمند ثبت تخلفات را نام برد.
پنج عامل تصادفات را شرح دادیم که مهم‌ترین آن، عامل انسانی است، با شناخت این عوامل و برنامه‌ریزی برای مبارزه با آنها، می‌توان تصادفات را کاهش داد. در این صورت، راه‌های کاهش سوانح را هم شناخته‌ایم.
خسارت‌های مالی
در این قسمت کافی است چند آمار را در مورد تصادفات جاده‌ای در ایران مرور کنیم تا عمق هشدار و فاجعه را درک نماییم:
تصادفات جاده‌ای در ایران هم‌چون زلزله‌ای عظیم و دائمی نه تنها بلای جان مردم است، بلکه از نظر اقتصادی نیز زیان‌های جبران ناپذیری به کشور وارد می‌کند. در هر 24 دقیقه، یک نفر در ایران بر اثر تصادفات رانندگی جان خود را از دست می‌دهد و با توجه به این که 60 درصد افرادی که در تصادفات رانندگی جان خود را از دست می‌دهند بین سنین 20 تا 40 سال هستند، عملاً نیروی کار و مولّد کشور را از بین می‌برد.
بر اساس گزارش‌هایی که پژوهشکده حمل و نقل در این باره منتشر کرده است از سال 73 تا 86 نزدیک به 300 هزار نفر در تصادفات جاده‌ای در سراسر کشور، جان خود را از دست داده‌اند. بر پایة همین گزارش، درسال 86 هزینة تصادفات درون شهری و برون شهری در مجموع 18 هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این رقم خسارت بار از کل تولیدات ناخالص داخلی بیش از 50 درصد کشورهای جهان نظیر غنا، اردن، بحرین و... بیشتر بوده است.
هر خانوادة ایرانی در سال 86 به طور متوسط حدود یک میلیون تومان از بابت تصادفات در کشور متحمّل هزینه شده است.
فقط با همین 18 هزار میلیارد تومان خسارت سال 86، می‌توان 33 سال بودجة فعلی راهداری کشور، 220 سال بودجه فعلی ایمن سازی نقاط حادثه خیز کشور، هزینة ایجاد دو میلیون شغل برای جوانان را تأمین کرد.
قوانین مربوط به جرائم ناشی از تخلفات رانندگی
قوانین مربوط به جرائم ناشی از تخلفات رانندگی، بسیار گویاست که عبارتست از:
ماده 714: «هرگاه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت رانندة ماشین یا موتور، منتهی به قتل غیر عمد شود مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه، در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم، محکوم می‌شود.»
توجه کنیم که در مادة فوق هم حبس آمده و هم پرداخت دیه.
ماده 715: «هرگاه یکی از جهات مذکور در ماده 714، موجب مرض جسمی یا دِماغیِ غیر قابل علاج گردد و یا باعث از بین رفتن یکی از حواس یا از کار افتادن عضوی از اعضای بدن که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می‌دهد یا تغییر شکل دائمی عضو یا صورت شخص یا سقط جنین شود مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال و به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم خواهد شد.»
ماده 716: «هر گاه یکی از جهات مذکور در ماده 714 موجب صدمة بدنی شود که باعث نقصان یا ضعف دائم یکی از منافع یا یکی از اعضای بدن شود یا باعث از بین رفتن قسمتی از عضو مصدوم گردد بدون آن که از کار بیفتد و یا باعث وضع حمل زن قبل از موعد طبیعی شود، مرتکب، به حبس از دو تا شش ماه و پرداخت دیه محکوم خواهد شد.»
ماده 718: «هر گاه رانندة ماشین یا موتور، در موقع وقوع تصادف، مست بوده یا گواهی نامه نداشته یا زیادتر از سرعت مقرر حرکت می‌کرده یا آن که وسیله را با وجود نقص فنی و عیب مکانیکی مؤثر در تصادف به کار انداخته یا در محل‌های مخصوص عابر پیاده یا در جایی که تابلوی مخصوص راهنمایی است، پارک کند یا در محل‌های عبور ممنوع رانندگی نماید به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مذکور در موارد فوق، محکوم خواهد شد.»
ماده 719: «هرگاه مصدوم، احتیاج به کمک فوری داشت و راننده با وجود امکان رساندن مصدوم به مراکز درمانی و یا استمداد از مأمورین انتظامی از این کار خودداری کند و یا به منظور فرار از تعقیب، محل حادثه را ترک و مصدوم را رها کند، حسب مورد به بیش از دو سوم حداکثر مجازات در موارد 714 ،715 و 716 محکوم خواهد شد. دادگاه نمی‌تواند در این گونه موارد، به کسی تخفیف دهد.»
تبصره: «هرگاه راننده، مصدوم را به نقاطی برای معالجه و استراحت برساند و یا مأمورین مربوطه را از واقعه آگاه کند، دادگاه مقررات تخفیف را دربارة او رعایت خواهد نمود.»
ماده 723: «هرکس بدون گواهی نامه رسمی و معتبر، اقدام به رانندگی با ماشین یا موتور، نماید، هم‌چنین هر کس که به موجب حکم دادگاه از رانندگی ممنوع باشد به رانندگی مبادرت ورزد، برای بار اول به حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال و یا به هر دو مجازات محکوم می‌شود. و در صورت ارتکاب مجدد به دو ماه تا شش ماه حبس محکوم می‌شود.»
منبع: میزان